Bal

Yizie Wikipiideɛ

Bal/yiiluŋ naŋ tuuro saa pare ane Bɛlo naŋ tuuro ma pare. Bal bee yiiluŋ e la noba bee boora mine naŋ yi saaŋkompare boŋyeni kyɛ ka Bɛlo meŋ yi makommpare boŋyeni. Bal/yiiluŋ deme maŋ laŋe la doma, kyiire, dannoŋ, teŋgan-ŋmene, pɔgeya yoe ane yosegɛ kyɛ Bɛlo deme ba taa a yel-ama. Balyeni bee Bɛlo deme ba kulo taa. ŋaa wuli ka ba laŋe la zẽẽ, ba ba ogiro. A yellaŋene ama la maŋ soŋe ka bal yeni deme naŋ ba baŋ taa maŋ tõɔ baŋ taa. A bal deme zeŋe zeŋe la tenne parɛɛ poɔ. Saŋa na bal yeni noba la da maŋ laŋe zeŋe ten-yeni poɔ. Ama zenɛ, bal tɛɛtɛɛ deme zeŋe pulli la taa a tenne poɔ. Kyɛ ane a lɛ zaa, a teŋɛ maŋ taa la bal naŋ so o, ka saama wa poɔ.

Bal Parɛɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Dagaaba bal parɛɛ e la yaga kyɛ mine maŋ e la boŋyeni, a yoe la maŋ kyilli, a yi ziiri na ba naŋ be. Aseŋ Dakpaalɛ naŋ be Dakpaa ane Kpeɛlɛɛ naŋ be Nandɔm e la boŋyeni. Ka a mine meŋ maŋ taa yoe ayi aseŋ Konkyɛnɛɛ ane Donaalɛɛ.

A bal mine la ama; Sonzeelɛɛ, Gbeɛdomɛɛ, Kusielee, Nambɛgelɛɛ, Kowɛrɛɛ, Ayoree, Danteɛlɛɛ, Banyenɛɛ, Tantuolee, Manlɔɔrɛɛ, Ewaala, Mɛtoɔlɛɛ, Berewoɔlɛɛ, Bɛkoɔnɛ, Naayiree, Zagɛɛ, Wɛnyuulee, Emoɔlɔ, Gbanɛɛ, Tielee/Tiedemee, Sɛmboɔlɛɛ, Guomo, Eseɛlɛ, Balumee, Ikyielee, Namanɛɛ, Mɔnnyaala, Ganɛɛ, Goɔyɛrɛɛ, Berefoɔlɛɛ, Kpeɛlɛɛ, Bimbiilee, Eweele ane amk.

Bal meɛroŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Bal yeni noba la maŋ laŋe saaŋkoma boŋyeni. Ama, zenɛ noba yaga koŋ baŋ pore a ba saaŋkoma ŋa yuori, kyɛ yɛlɛ mine naŋ be la be naŋ na tõɔ soŋe te ka te bɛre bal kaŋa yi kaŋa poɔ, ka a mine la; ba tenzenna, doma, kyiire, biyoe, dannoŋ, tebɛ/ŋmemɛ ane nuuri toma.

Bal ane ba doma[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Doma e la bonvuuraa bee nuulee kaŋa tɔ noba naŋ bo ka ona la daŋe faa ba sããkoma nyɔvore, ka ba pare ba pɔge. Ka ŋaa vɛŋe ka a bone ŋa e ba kaŋa. Aseŋ Banyenɛɛ doma la seɛne. Ba yeli ka zabɔge la da kara ba, ka zoro te kpɛ mɔpelaa a te gaa. Seɛmɛ naŋ da be a mɔpelaa da kore kore la a moɔ, a golle a zie zaa, a pɔge ba bɔgɔ na. A zabɔge da wa kpɛ la a moɔ a ba la baŋ benee naŋ la ka noba tu, ka ba fãã kyɛ leɛ. A doŋa ŋa la da faa ba bare.

Bal zaa taa la doma. A bal maŋ de o la ka o e ba kaŋa. Ba ba ɔɔrɔ, koora bee dɔgera o gba. Ka bannaŋ nyɛ o ka o kpi zie kaŋa, ba maŋ tu la bogi de ũũ bee ŋmaa vaare pɔge o.