Mahama Ayariga

Yizie Wikipiideɛ
Mahama Ayariga
human
Sex or gendermale Maale eŋ
Country of citizenshipGhana Maale eŋ
Given nameMahama Maale eŋ
Family nameAyariga Maale eŋ
Date of birth12 Mɛrnoɔre 1974 Maale eŋ
Place of birthBawku Maale eŋ
Native languageKusaal Maale eŋ
Languages spoken, written or signedEnglish, Kusaal Maale eŋ
Occupationlawyer, politician Maale eŋ
Educated atUniversity of Ghana, Harvard Law School, Ghana Senior High School Maale eŋ
Member of political partyNational Democratic Congress Maale eŋ
Religion or worldviewIslam Maale eŋ

Hon. Mahama Ayariga (Ba Dɔge o la a 12 Mɛnoɔre kyuu 1974) yuoni poɔ. O e la lɔɔya bee merɛ diree kaŋa anaŋ e a Gaana Pɔletese neɛ a Gaana poɔ. O e la neɛ naŋ poɔ a kataweɛ paati poɔ. O da e la gɔmmenɛnte kpambeɛ naŋ da kaara yele yaga aneŋ duoro yɛllɛ, kyɛ da lɛ e gɔmmenɛnte kpambeɛ naŋ da kaara kɔɔdɛne yɛllɛ a John Dramani Mahama naaŋ poɔ. Pampana ŋa o e la neɛ naŋ e begemaala a are ko Bawku seŋsogre vooten lombori naŋ be a Upper East irigyin naŋ be a Gaana poɔ, kyɛ la poɔ a begemaale die naŋ e anaare, ayoɔbe aneŋ ayɔpoi a Republic anaare soba poɔ.[1][2]

O Nyɔvore Piiluu Aneŋ O Sakuuri Gaabo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ba doge o la 12 Mɛnoɔre 1974, Bawku teŋa kaŋa naŋ be a Ɔpa East irigyni naŋ be Gaana poɔ.[3] O da gaa la sakuuri nensaale sɔglaa teŋa kaŋa ba naŋ boɔla Nigeria aneŋ kɔmpare teŋa kaŋa ba naŋ boɔla USA. O da la gaa la sakuuri kaŋa ba naŋ boɔla Barewa College naŋ be a Zaria, a Kaduna State naŋ be a Nigeria poɔ. O e la neɛ naŋ taa lɔɔ gama mine a yi neŋ sakuuri kaŋa ba naŋ boɔla Harvard Law School naŋ be USA paaloŋ poɔ. O la taa la lɔɔ gama mine a yi neŋ a University of Ghana naŋ be a Legon poɔ.[4] O da e la neŋkpoŋ kaŋa naŋ kaara lɔɔ mine a Aŋkraa naa paaloŋ poɔ[5]. O beɛre yuori la Hassan Ayariga, o e la neɛ naŋ da are a paati zuzie a ko a kubɛ paati nuba yaga zaa naŋ boɔla PNC a 2012 yuoni poɔ.[6]

Toma Yɛlɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ayariga e la a Gaana merɛ diree kaŋa na e o Toma .[7] O da e la karema zutuuro kaŋa a Gaana yiriboma kaabu ane a nasaale paaloŋ merɛ yɛlɛ a Faculty of Law, a Gaana Univasiti kpoŋ poɔŋ. O da la e la a nentuuro kaŋa ko a Legal Resources Centre, a o yele iree mine maŋ la lanna yɛlɛ mine taa a kyaare neŋ te nensaala baabo yɛlɛ ane a teŋɛ maaloŋ yɛlɛ merɛ maaloŋ eŋɛ.[8]

Naakoɔŋ Yɛlɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Begemaala waabo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ayariga e la bɛgemaala kaŋa naŋ be a Ghana begemaale die a ko Bawku Central paaloo a yuoni 2005 poɔ. Kyɛ o da ba deɛ a 2008 vootuu, Adamu Dramani Sakande la da deɛ a ko a wɔɔ paati . A kogi da e la kpali e saŋa neɛ Adamu a da kpɛɛ a pɔɔkɔle die a kyaare neɛ a vootuu saŋa neɛ ba naŋ da yele ka o ba yie a Ghana paaloŋ ka ananso ka o koŋ baŋ e begemaala a kyaare neɛ a Ghana merɛ gane.[9] Ayariga da deɛ ana kogi neɛ a 2012 vootuu kpoŋ neɛ eŋa.[10] O da e la begemaala kaŋa a begemaale die poɔ a ko a fourth, sixth and seventh parliament of the fourth Republic of Ghana.[1]

Gaana Palamɛti Neɛ Kaŋa[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A youni 2009 poɔ la ka Prof John Evans Atta Mills a vootuu. Ayariga da waa la a Gaana Naakoɔŋ yele ko daa na kyɛ a pɔɔlee la ka o da e Minista potuuro a ko boma koɔro ane a maalo yɛlɛ. O da la e la Minista potuuro a ko Sakuuri zannoo yɛlɛ.[11][12] A Gaana paaloŋ Naakoɔŋ John Dramani Mahama a Gyenoɔre kyu 2013 youni la ka o da ko Mahama Ayariga minista a ko duoro ŋmɛ yaaro yɛlɛ.[13] Mahama Ayariga da toŋ la ana komɛtee neɛ a ko a Gaana Palamɛti anii 7th a anaare 4th poɔ.[14]

Vooti Yɛlɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ayariga, da do la a Gaana vootuu a yuoni 2014 a Gaana Palamɛti dakogi a ko a o paaloŋ Bawku a Ɔppa East Urigin a Gaana vootuu ŋa a 2014 yuoni na poɔ.[15][16] O da do la a iruu a Kataweɛ paati poɔ.[15][16] A o paaloŋ toŋ da do la a Gaana Palamɛti dakogi awaai a yi a pie ne ata poɔ la ka o da di a kataweɛ paati poɔ a Ɔppa East Urigin poɔ. [17]A kataweɛ paati la da di a a nefēē bee a dakogi fēē a Palamɛti poɔ, ba da nyɛ la noba 94 bee dakogre a yi a 230 dakogre zaa poɔ.[18] O da nyɛ la noba 18,518 a yi a vooti zaa na da e 38,108 a ko a. A lɛ wa are ko la 48.6% a ko a o noba zaa na da vooti ko o.[16][15] O da do la a gaŋ Mr. Amidu Mamudu Sisala a PPC paati poɔ(Peoples’ National Convention), kyɛ Hawa Yakubu a Wɔɔ paati poɔ (New Patriotic Party), Yussif Taiban Kundima a CPP (Convention People's Party), Sadat Amadu ane Abubakar Jibreel Ustarz ba zaa da are la ba yoŋ .[15][16]Ba da nyɛ la 333, 10,169, 353, 161 ane 8,574 meŋ zaa naŋ da are ko a noba vooti zaa ko ba. A vooti na zaa da are ko la 0.9%, 26.7%, 0.9%, 0.4% ane 22.5% a ko a vooti zaa.

A 2012 yuoni poɔ, O e la a Gaana Palamɛti Neɛ a ko a o paaloŋ deme. Onaŋ da la a Neɛ na di a kataweɛ paati poɔ a o paaloŋ naŋ poɔ. [19][20]O da nyɛ la noba 24,071 na da vooti kyɛ a vooti gama zaa ba naŋ da ŋmaa neŋ da e la 43876.[21][20]A o nyaabu na are la ko 54.86% a ko a o vooti zaa. O naŋ la da di baŋ a Awuni Aguuda Joseph na neŋ na da be a PPP's paati poɔ, Iddrisu Mubarak a progressive people's paati ane Ibrahim Zaliya a CPP paati poɔ. A noba bama zaa da nyɛ la 303, 19,082, 269 ane 151 a ko a vooti zaa. Kyɛ a zaa meŋ da are ko la 0.69%, 43.49%, 0.61% ane 0.34% a ko a vooti zaa.

Nɔkyeere Mine[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

O yeli dɔgre la Hon. Boakye Agyarko ka da iri ka o deɛ weɛ kaara a Energy Ministry ka o da yɔɔ la ko Manoɔreti Kɔkɔse Kommitii kyɛ ka ba mare o nu. AD-HOC Kommitii ka a Spiika da ŋmaa ka ba peɛre yɛlɛ aneŋ kyɛ paaŋ gaane ba nɔ iruu te ko a bɛgemaale die a bebiri Maakye 29, 2017. Ba nɔ iruu ŋa ba naŋ da gaane da wulo ka Mahama Ayariga yeli dɔgre na o naŋ de dɔgre Mr. Agyarko da ba waa yelimeŋa aneŋ ka o paaŋ taa sɔre ka o sɔre veŋkoobo yi a a die poɔ. A yuoni 2019, yɛlɛ mine za yeli dɔgre o te kyaare a kɔɔte dammo ka o da toŋ la tondɛgɛ mine kyɛ viliŋ a Hai Kɔɔte anaa zaa ka nɔ kyeere da bi be, a wa a Sipiika ko a bɛgemaale die, Prof. Aaron Michael Oquaye a bebiri Gyoone 4, 2019, da ŋmaa la dɛmmo, ka a mɛmba ko a bɛgemaale die a areko a Bawku Central, Mahama Ayariga, ka o taa sɔre ka o Hai Kɔɔte (Financial Court) ka o dɛmmo diibu te piili. A yuoni Gyoone 2020 poɔ a Sipiika ko a bɛgemaale die ba sage a Mahama Ayariga kyeerobo o naŋ kyeerɛ neŋ a Electoral Commission dɛmmo o naŋ di ka Ghana card aneŋ passports yoŋ da waa a damannaa ko neɛ na naŋ na baŋ vooti a 2020 vootuu saŋa.

O Toma[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

O e la neɛ naŋ e lɔɔyɛ kpoŋ. O da piili la karakyi aneŋ kannoo toma, kyɛ da e neɛ naŋ da suŋna kannoo lombori mine yɛllɛ ba naŋ boɔla Natural Resources Law aneŋ paaloŋ mine lɔɔ yɛllɛ a University of Gaana poɔ. O da la e la neɛ naŋ da poɔ ka ba da bɔ kpaaroo kaŋa ba naŋ boɔla Legal Resources Centre. A kpaaroo ŋa soŋna la neŋsaalba sómeŋa aneŋ yiri baabu aneŋ bɛgɛ naŋ guuro te lambo zie.

Meŋa Nyɔvore Yɛlɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ayariga taa la pɔge. O e la silaama. O saa, Frank Abdulai Ayariga, a da

e la as bɛgemaala a bɛgemaale die poɔ a ko Bawku Constituency a ko a third republic administration of Hilla Limann.

Leɛ Kaa Kyɛ Meŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Sommo Yizie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

  1. 1.0 1.1 https://www.parliament.gh/mps?mp=73
  2. https://citinewsroom.com/2020/05/were-ready-to-debate-minority-on-their-call-for-rejection-of-c-i-126-majority-leader/
  3. https://www.ghanaweb.com/person/Mahama-Ayariga-3010
  4. https://archive.globallandscapesforum.org/glf-2015/speaker/minister-mahama-ayariga/
  5. https://web.archive.org/web/20160424202652/http://ghanamps.gov.gh/mps/details.php?id=2586
  6. http://www.citifmonline.com/index.php?id=1.362333
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Mahama_Ayariga#:~:text=Mobile%20view-,Ghana%20Parliamentary%20Register%2C%202004%2D2008.%20Ghana%3A%20The%20Office%20of%20Parliament.%202004.%20p.%C2%A0203.
  8. https://web.archive.org/web/20131105180025/http://www.idpfoundation.org/stakeholdersbios.html
  9. https://web.archive.org/web/20131105175533/http://www.infoghana.info/news/updated-bawku-central-mp-adamu-sakande-convicted-jailed-two-years
  10. https://web.archive.org/web/20121211114837/http://tv3network.com/Election-2012-Live-Update/805am-ayariga-wins-bawku-central-constituency.html
  11. https://www.ghanabusinessnews.com/2011/02/16/president-mills-reshuffles-deputy-ministers/
  12. http://www.gbcghana.com/index.php?id=1.293485
  13. https://web.archive.org/web/20130208065659/http://politics.pravdaradioonline.com/president-mahama-appoints-first-batch-of-ministers/
  14. http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Speaker-announces-Vetting-Committee-500224
  15. 15.0 15.1 15.2 15.3 https://en.wikipedia.org/wiki/Mahama_Ayariga#:~:text=Mobile%20view-,Elections%202004%3B%20Ghana%27s%20Parliamentary%20and%20Presidential%20Elections.%20Accra%3A%20Electoral%20Commission%20of%20Ghana%3B%20Friedrich%20Ebert%20Stiftung.%202005.%20p.%C2%A0183.
  16. 16.0 16.1 16.2 16.3 http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2004/uppereast/164/index.php
  17. https://www.fact-checkghana.com/statistics-presidential-parliamentary-election-results/
  18. http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2004/president/index.php
  19. http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2012/uppereast/164/index.php
  20. 20.0 20.1 https://en.wikipedia.org/wiki/Mahama_Ayariga#:~:text=Mobile%20view-,Elections%202012.%20Ghana%3A%20Friedrich%20Ebert%20Stiftung.%202012.%20p.%C2%A0200.
  21. http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2012/uppereast/164/index.php