Joe Ghartey

Yizie Wikipiideɛ
Joe Ghartey
human
Sex or gendermale Maale eŋ
Country of citizenshipGhana Maale eŋ
Given nameJoseph, Joe Maale eŋ
Date of birth15 Gyɔɔne 1961 Maale eŋ
Place of birthAccra Maale eŋ
Languages spoken, written or signedEnglish Maale eŋ
Occupationlawyer, politician, academic Maale eŋ
EmployerUniversity of Ghana Maale eŋ
Educated atUniversity of Ghana, Ghana School of Law, Ridge Church School Maale eŋ
Member of political partyNew Patriotic Party Maale eŋ
Religion or worldviewChristianity Maale eŋ

Joe Ghartey e la Ghana Lɔɔyɛ, academic ane Pɔleteesa. O e la Attorney-general koroo ko Ghana a yi (2006-2009) Deputi speaker bayi soba ko begemaale die (2013-2017) ane Railways ne Baabo Minisa (2013-2021).[1][2][3][4][5] Joe Ghartey baa la Shama, naŋ be a Zẽɛba Irigyiŋ naŋ be Ghana.[6]

O Nyɔvore Piiluu Ane Ganzanne[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ba dɔge la Joe Ghartey Aŋkara, Ghana ko karema, Lauraine Ghartey(Née Daniels), ane public tontona, Joseph Ghartey, 15 Gyoone 1961. O piili la o sakuuri gaabo Ridge Church Sakuuri naŋ be Aŋkara a yi be gaa o sɛkondere boarding sakuuri, Mfantipim sakuuri, naŋ be cape coast. A Mfantispim sakuuri poɔ la ka o wede bambo da piili yiri. Ba da iri o la ka o e die zu kaara ko pickard-parker die a o Siinia yuoni, ka o da de o Ɔfere wane baabo kyaare ne kɔɔdenne ane sakuuri biiri kɔɔdenne kpeɛbo yelzuri yɛlɛ a Mfantispim.  O da gaa la nimitɔɔre te e a Team Manengya ko a kɔɔdenne teams a sakuuri poɔ.

O naŋ wa yi Mfantispim, Ghartey gaa la Ghana Yuniveniti te zanne Merɛ, o nyɛ la o LLB( Hons) degeree 1986 poɔ yi a Ghana Yuniveniti, ane BL yi Ghana school of law 1988 poɔ. Ba da boɔle o la ka o wa Bar of Ghana a yuoni na ne o zu.[6][7]

Legal Career Ane Academia[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ghartey de la o National Service toma ka o e Legal Ɔfesa ko Komenda Eguafu Abirem Desekyere Assamble naŋ be Fante Irigiŋ,  Ghana poɔ. O de la tonnoɔre a e Associate at the Chambers of Lawyer Gwira naŋ be Sekondi. A puoriŋ, ka o leɛ paale a firm of Akufo-Addo, Premoeh & co. a leading law firms in Ghana,

naŋ da Co-founded by o nandaare tɔ parliamentarian ane cabinet minisa a John Kufuor administration wagere, Nana Akufo-Addo. Ghartey bare la a firm yuomo ayɔpoĩ puoriŋ ane 1994 poɔ ka o co-founded a lɔɔ firm, Ghartey & Ghartey ne o pɔge Efua Ghartey, naŋ e lɔɔyɛ ba naŋ ennɛ. O na la a Siinia tɔ be Ghartey & Ghartey, firm of barrister & sand solicitors naŋ be Labone ba naŋ ennɛ Accra poɔ.[8]

A o legal toma zaa poɔ, Ghartey e la nimizeɛ teɛrɛ businesses naŋ are a gbɛɛ zu na yuo tonnɔɛ ko Ghanaian Economy naŋ na vɛŋ ka o e kpeɛŋaa ne sɛre yɛlɛ. O meŋɛ yelbie poɔ, ''economy naŋ are o gbɛɛ zu are la a businesses naŋ are a gbɛɛ zu. Businesses naŋ are a gbɛɛ zu bee e kpeɛnne seŋ ka a taa sɛre yɛlɛ dɛre naŋ e kpeɛŋaa ''. O soŋ la noɔreyeni lambore ne sɛre yɛlɛ ane professional bodies, te gyɛge ne a paaloŋ ane paaloŋ yuobo zaa, a yi Lampo yɔɔbo lombore gɛrɛ te ta Labour law, Tɛntɛre ane Company Law. O e la neŋkpoŋi a noɔreyeni ane Investment lɔɔ poɔ.

O la maale teɛ la Nensaalaa rights sɛre yɛlɛ meŋ Ghana poɔ. O naŋ e Co-founder ko a Ghana kɔmatee kyaare ne nensaalba ane noba rights, N ba Ghartey tere la Ganzannoo naŋ ba pɔɔrɔ kyaare ne nensaalaa rights, civil rights ane tontonnɔɛ ko a kpaaroo parɛɛ parɛɛ biiri. Ba da ko la a wa nyɛ enfoni a African commission on Human ane people's Right. O la e la Inter African Network of Human Rights Organization Dakogi zu soba naŋ be Zambia poɔ.

O naŋ e speaker ane Wuliwulo, Ghartey la maale la lɛgekya la zi-parɛɛ parɛɛ ane Investment meŋ. O da e la Lɔɔyɛ lɛgekyɛ de paalaa be a Yuniveniti of Ghana Business sakuuri. O la e la corporate Governance ane Executive MBA lɛgekyɛ be a Ghana Institute of management ane Public Administration (GIMPA). O da la e la wagere kaŋa Wuliwulo be a Ghana stock Exchange. 2004 poɔ, O da sɛge la na naŋ leɛ Ghana's leading legal publication on Investment and business, ''Doing Business in ane Investing in Ghana-Legal ane Institutional Framework ''. O la wuli la company lɔɔ a Ghana School of Law poɔane Mountcrest Yuniveniti Accra poɔ.

Pɔletese Yɛlɛ Ane Gɔbenate[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ghartey e la Wɔɔ paati (NPP) mɛmba.[6][9][10]O da nyɛ la teɛroŋ ka o paale a paate 1992 poɔ bonso o da wulo la yeltare naŋ soma ona meŋɛ naŋ taa - meŋɛ soobo, yelkanyeli, emmo ko Nensaalaa Rights ane a Lɔɔ Merɛ, a la paale Meŋɛ soobo zie Baabo, meŋɛ sage-deebo o naŋ taa ne o sikyiri zaa. O piili e la Sekondi campaign Team mɛmba, a puoriŋ ka o e dakogi zu soba ko a Greater Accra Regional Disciplinary Kɔmatee ko a paate. O da paale la a noba na poɔ naŋ sɛge a '' Stolen Verdict '', 1993 poɔ, yɛlɛ naŋ da e kyaare ne a vootuu zuubu naŋ yaare zie zaa, naŋ da e a 1992 general election. O da de la a lambo kpoŋ kogi naŋ da sɛgere a NPP begere gane, a Trade Fair center poɔ Accra eŋɛ 22 Ɔɔgore 2009. A saŋa na a electoral college ko a presidential candidate election naŋ da yuo yi delegates kɔɔre-pie belaaŋ te pare delegates kɔɔre lezaare. O meŋ da e la mɛmba naŋ paale a sɛre-banneba poɔ, a NPP National council naŋ da kaa iri ka ba leɛ kaa a election yeltuure sɛɛbo naŋ e a supreme kɔɔte poɔ, a 2012 general election naŋ wa e baare ane yɛlɛ ba naŋ teɛre ka ba na baŋ e la ka ba naŋ gɛrɛ nimitɔɔre. A kɔmatee da tere la ba yelpeɛre nyɛre ko a National council. A yelpeɛre nyɛre da e ka ba leɛ kaa a electoral yeltuure Ghana poɔ.

A Ghana kɔmpare sɛŋ ŋa, Ghartey soŋ la constituencies yaga a Zẽɛbaa poɔ, Fanteeba, Greater Accra ane Nyugbe Iriginne, a paale Shama, Sekondi, Takoradi, Effie Kwasimintism, Tarkwa, prestea, Amenfi, Korle Klottey, La-Dade Kotopon ane Hohoe. A yuoni 2000 poɔ, O da e la neŋ dɛlaa a Zẽɛbaa Regional presidential campaign Team poɔ ko a NPP, Zoro leɛrɛ a Irigiŋ wogiroŋ ane o ŋmaaloŋ zaa ne ana wagere na candidate John Kufuor, naŋ da de ana disemba general elections ana yuoni na poɔ.

Ghartey pampana e la  NPP parliament mɛmba ko Essikado /Ketan constituency naŋ be a Zẽɛbaa Irigiŋ poɔ, a republic of Ghana. [11]Ba da daŋ ɛlɛte o la eŋ a kogi a Disembare 2004 poɔ elections ane Disembare 2012 a elections ayi zaa poɔ. A elections ata zaa poɔ, neɛzaa da ba are ne o a NPP primaries poɔ na iri parliamentary bie ko a constituency.[12]

President John Agyekum Kufuor naaŋ wagere, ba da kaa iri la Ghartey ka o e Deɛpete Attorney General ane Deɛpete Minisa ko justice Maakye 2005 poɔ. A da ba kɔɔre kyɛ ka ba zege o ane kaairi o ka o e a substantive Attorney-General ane Minisa ko justices GYoone 2006 poɔ, vuo o naŋ are te ta GYɛnoɔre 2009 a yi a NPP electoral lee a 2008 general elections poɔ. Ghartey da la neɛ naŋ toŋ a Attorney-General toma kɔɔre ane Minisa ko justices a Kufuor naaŋ wagere. Ba da la ko la tonnoɔre ka o e Consultant ko a Sierra Leone parliament and drafted a code of conduct for that parliament Mɛnoɔre 2017 poɔ.[13][14]

Attorney-General and Minista ko Justice[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A yuoni Gyoone 2006 poɔ, a yidaandɔɔ Kufuor da leɛ ŋme la o ministare lantaa kyɛ paaŋ leɛ ire ka Ghartey nenkpoŋnoŋ paaŋ leɛ do nimmitɔɔre a yi Deputy Attorney-General aneŋ Minister of Justice gaa a Attorney-General aneŋ Minister of Justice. Feeŋ puoriŋ ka o paaŋ da so kpɛ o ɔɔfisi ŋa a yi a yidaandɔɔ Kufuor zie a bebiri 16 June 2006 ka lɛ wulo ka o waa la a 20th Attorney-General aneŋ Minister of Justice ko a Ghana paaloŋ. O paaŋ te paare la nimmize nenkori mine ba toma ba naŋ da toŋ poɔ te kyaare a Ghanaian Attorneys-General toma yɛlɛ aŋa Victor Owusu (1966–69), aneŋ Nana Akufo-Addo (2001–03).

O naŋ waa Attorney-General, Ghartey waane la kyilibo mine te kyaare a Ministry of Justice yɛlɛ. A ŋaaŋ teɛroo zaa da la ka baabo ne toŋ veɛlɛ da be a Ghana bɛge toma Poɔ. A yeli ŋa yelikpoŋ zaa da la ka yeloŋ be neɛzaa zieŋ bɛge poɔ, aneŋ yele mine, ka a nimmizeɛ zaa te kyaare ka noba naŋ maŋ be a polosiri nuuri da maŋ nyɛ a kɔɔte kpɛ wioŋ ka ba ŋmaa ba dammo. Ŋaaŋ da iri la noba kɔɔre zie bare saŋa na ba naŋ da be a paaloŋ nuuri kyɛ ka ba dammo da ba ŋmaa.

O naŋ waa Attorney-General, o da de la weɛ soba ko noɔreyeni gbuli kaŋq a Kɔɔte poɔ te kyaare dammo kpeɛne mine.[ ] O yeli nɔnnaa ne Investment Law da la wulo baabo na naŋ da a toŋ zu aneŋ eŋdaa ko a Oil and Gas Industry naŋ be a Ghana poɔ. O naŋ da la waa a mɛmba kaŋa ko a Mines and Energy Kommitii a yi a bɛgemaale die poɔ, o da waa la a nimmize daana neŋ yeli nyɔgeraa ŋa te kyaare a Petroleum Commission ko Ghana ŋmaabo a Ghana poɔ. O naŋ waa kabenɛte minista na, o are ko la a yidaandɔɔkpoŋ paaloŋ zaane te kyaare tɔna daa diibo aneŋ mɛrɛ yɛlɛ.

Dipiti Spiikɛɛ Toma[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Saŋa na a 2012 vootuu kpoŋ naŋ da e pare na, Hon. Ghartey ka ba iri a yi a NPP deme poɔ kab a da waq neŋfeeŋ zie a bɛgemaale die poɔ ka o waa a Dipiti Spiika ayi soba daana a 6th Parliament of the 4th Republic. A Dipiti Spiika ayi soba maŋ yi la paati na naŋ waa a neŋfeeŋ zie a bɛgemaale die poɔ. Kyɛ paaŋ gɛrɛ, a yi saŋa na a NPP deme naŋ da ba sagera ka ba mare nu neŋ a John Dramani Mahama ka ka o da waa a Ghana yidaandɔɔkpoŋ, a Kataweu paati naŋ waa a kpoŋ zie noba mine nyeɛbo da la, ka ba ta ko Wɔɔ paati deme nembɛree zaa bonso ka ba neŋ ba zu da la da ba sage ka a John Mahama naŋ yi a Kataweɛ paati deme poɔ da waa a Ghana yidaandɔɔkpoŋ. A Kataweɛ Paati leɛ teɛ wuli a Wɔɔ Paati ba yɛlɛ mine ba naŋ da ba sage, ka ba na da la are ka ba vooti ko Malik Alhassan Yakubu (a NPP arekoro) a ŋme kyɛkyɛ neŋ a Kataweɛ Paati deni Ken Dzirasah, ka o nommo da la ka o soŋ a PNC nempaalaa na kyɛ paaŋ ba yeli o nembɛree na yɛlɛ. A paaŋ tare gɛrɛ, Joe Ghartey la ka a bɛgemaale die mɛmbare da iri eŋ a nembɛree vuo na a bebiri 7 Gyɛnoɔre 2013 yuoni poɔ.

O ɔɔfisi kpeɛbo saŋa, o are la kpeɛŋaa te kyaare merɛ dɔgere a Ghana nu ŋa naŋ kaa la a bɛgemaale yɛlɛ kaŋa zaa ta leɛ de o nembɛree na tona o meŋa yɛlɛ. Sɛre kyɛ ka o daa do te leɛ a dipiti Spiika ayi soba ko a bɛgemaale die, o da waa la a Ranking mɛmna ko a Constitutional and Legal Affairs Kommitii, mɛmba ko a Government Assurances Kommitii aneŋ mɛmba kaŋa ko a Mines and Energy Kommitii. Pampana o waa la a Kyɛɛmaŋ ko a komitii nuba Holding Offices of Profit. Aneŋ meŋ, o la waa la a mɛmba kaŋa ko a Constitutional, Legal and Parliamentary Kommitii aneŋ a Standing Orders Kommitii. Ba da la iri o la ka o waa konsɔltan ko a Sierra Leone bɛgemaale dir aneŋ ko o la wulo a ana bɛgemaale die na gyogisonne.

Cabinet Minisa[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Mɛnoɔre 2017 poɔ, president Akufo-Addo da maale la a Railways Baabo Minisiri ka o e vuo araa cabinet a pore Joe Ghartey ka o e a sector Minisa o cabinet.[15]

Campaign Ko NPP presidential Bie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

N ba Joe Ghartey da wuli la o teɛroŋ ka o na are la a vuo ko a presidential bie ko a Wɔɔ paate sɛre a 2016 vootuu kpoŋ. O da maale la o gampeɛlɛ wuli a o vuo araa 7 Gyoonoɔre 2014, ne biiri byɔɔbo mine. A paate da taa la special delegates congress 31 Ɔɔgore 2014 poɔ na ŋmaa a noba naŋ boɔrɔ ka ba are namba ka o sigi ta anuu, aseŋ a NPP paate begere gane naŋ wuli. O da e la ba bata soba kyɛ da kaa iri ka o ta gaa a gbɛre buyi soba kyɛ teɛ neɛ naŋ da di Nana Addo Dankwa Akuff-Addo, a president.

Meŋɛ Nyɔvore[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Joe Ghartey kuli la Efua Ghartey, a lɔɔyɛ ane Co-founder ko a lɔɔ firm, Ghartey ane Ghartey. Mrs. Efua Ghartey meŋ e la a Bible society of Ghana Dakogi zu soba ane dakogi zu soba ko a International Board of the united Bible societies (UBS), naŋ tona a gaŋ paaloŋ 200(kɔɔre-ayi) poɔ. O la maale e la a Greater Accra Ghana Bar Association wedereɛ ane meŋ a Wɔɔ paati begere gane ane sɛre yɛlɛ kɔmatee mɛmba. Ba taa la biiri banuu.[7]

Kɔɔdenne Ane Yɛlɛ Erɛ Mine[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A yi o bebie o naŋ e team Manengya ko Mfantispim sakuuri kɔɔdenne teams, Ghartey aŋ e la neɛ naŋ tu bɔl-ŋmɛ puori ane neɛ naŋ teɛrɛ Ghana local bɔl-ŋmɛ league. O da e la Accra Hearts of Oak supporters Union (National Chapters Kɔmatee) yelterɛ ane a ba la kɔɔre kyɛ oŋ leɛ Sekondi Eleven Wise, dakogi zu soba, naŋ de a club yi a bɔl-ŋmɛ league division ayi soba gaa a danweɛ soba.

Ghartey da e la sonsonna naŋ teɛrɛ yɛlɛ omeŋɛ naŋ sage di. O e la neɛ naŋ nɔŋ kannoo ane neɛ naŋ e sɛgerɛ gɔbaa ane pampana o kaara la scholarly projects naŋ ko la kɔɔre kyɛ kpɛ gama poɔ.[11][12][13][14]

Sommo Yizie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

  1. http://citifmonline.com/2017/01/11/atta-kyea-joe-ghartey-makes-it-unto-nana-addos-ministerial-list/
  2. http://www.mrd.gov.gh/4/16/104/ghana-is-transforming-its-rail-sector-joe-ghartey-at-international-rail-equipment-exhibition-2019-new-delhi-india
  3. https://myjoyonline.com/news/national/rail-transport-will-reduce-road-tragedies-joe-ghartey/
  4. https://www.ghanaiantimes.com.gh/govt-is-committed-to-revamping-railway-system-joe-ghartey/
  5. https://web.archive.org/web/20211003030827/https://www.ghanaports.gov.gh/Media/news-details/1125/NRQ1G2CV/RAILWAYS-MINISTRY-TO-ORDER-ABOUT-35-TRAINS-TO-GHANA-IN-JUNE-
  6. 6.0 6.1 6.2 https://www.parliament.gh/mps?mp=116
  7. 7.0 7.1 http://ghanamps.com/mps/details.php?id=2605
  8. https://www.ghanaweb.com/person/Joe-Ghartey-2464
  9. https://www.graphic.com.gh/news/politics/ghana-news-win-more-seats-for-new-patriotic-party-joe-ghartey-urges-upper-west-youth.html
  10. https://citinewsroom.com/2020/06/nppdecides-essikado-ketan-npp-delegates-acclaim-joe-ghartey-for-fifth-term-bid/
  11. 11.0 11.1 https://web.archive.org/web/20160304115637/http://ghanadistricts.com/mps/?r=5&_=132&mpd=220
  12. 12.0 12.1 https://web.archive.org/web/20101130182628/http://www.ghanamps.gov.gh/mps/details.php?id=147
  13. 13.0 13.1 http://vibeghana.com/2013/01/07/newly-inaugurated-members-of-parliament-in-sixth-exited-after-taking-oaths/
  14. 14.0 14.1 https://web.archive.org/web/20100528022527/http://www.washburnlaw.edu/centers/advocacy/juristinresidence/2009/
  15. https://en.wikipedia.org/wiki/Joe_Ghartey#cite_note-carbi-15