Edward Adjaho

Yizie Wikipiideɛ
Edward Adjaho
human
Sex or gendermale Maale eŋ
Country of citizenshipGhana Maale eŋ
Given nameEdward Maale eŋ
Family nameAdjaho Maale eŋ
Date of birth3 Gyɛnoɔre 1957 Maale eŋ
Place of birthGhana Maale eŋ
Languages spoken, written or signedEnglish, Ewe Maale eŋ
Occupationpolitician, barrister Maale eŋ
Educated atUniversity of Ghana, Accra Academy, Ghana School of Law Maale eŋ
Member of political partyNational Democratic Congress Maale eŋ
Religion or worldviewChristianity Maale eŋ

Edward Korbly Doe Adjaho, MP (ba naŋ dɔge 3 Gyɛnoɔre 1957) e la Ghana pɔletese ane lɔɔyɛ naŋ da e a speaker ko a Ghana begemaale die, a yi 2013 te tɔ 2017. Ona la a Speaker banuu soba ba naŋ ɛlɛte a Ghana republic anaare eŋɛ, ane Speaker fɔrɔ ba naŋ ɛlɛte yi a Ghana begemaale die mɛmbare poɔ, a republic anaare eŋɛ. A yi o Speaker vuo zɛge do arebo, o sigi la a begemaale die kogi zu, o naŋ e begemaale die mɛmba ko a Avenor-Ave Gbandige a Ghana begemaale die poɔ.[1][2][3]

O da e la a pɔleteesa na kaŋa naŋ taa o kogi a Ghana republic anaare vuo na zaa eŋɛ, a toŋ yuomo 20, a yi 1993 te tɔ 2013. O meŋ da la e la mɛmba ko a Pan-African Parliament.[4]

Nyɔvore Piiluu ane Ganzanne[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ba da dɔge la Edward Korbly Doe Adjaho 3 Gyɛnoɔre 1957 poɔ. O zanne la a Accra Academy nyɛ o sɛkɔndere sakuuri ganzanne a kyogi o ganzanne a University of Ghana poɔ, zie o naŋ nyɛ o Lɔɔ Bakyila Degeree, LLB. 1984.[5] Ka o de gaa a Ghana School of Law, zie o naŋ danne na leɛ barrister-at-law ka ba da boɔle o a bar poɔ 1986 poɔ. O da tona la a Attorney-General's department sɛre kyɛ wa kpɛ pɔletese.[4]

Dompole[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Adjaho e la lɔɔyɛ karegyuu. O tona la a Attorney-General's Department poɔ. O meŋ da la e la begemaale die mɛmba a yi Gyɛnoɔre 1993 te tɔ Gyɛnoɔre 2013.[6]

Pɔletese[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Begemaale Die Mɛmba[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Adjaho da arɛɛ la a Kataweɛ paati yuori eŋɛ a 1992 begemaale die nuneɛ eŋɛ a maŋ leɛ di a kogi, a yuomo anaare nuneɛ na zaa ba naŋ leɛ tu e. O e la a 1st, 2nd, 3rd, 4th ane 5th begemaale die mɛmba a Ghana republic eŋɛ. Ona da la a fɔrɔ Dɛpete Speaker ko begemaale die a yi 2009 te tɔ 2013.

Begemaale Die Speaker[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ba da ɛlɛte o la ko o e begemaale die Speaker beguo saŋa 7 Gyɛnoɔre 2013 poɔ, ka o di Joyce Adeline Bamford-Addo kyɛŋ. O da e la Speaker fɔrɔ ba naŋ ɛlɛte yi Ghana begemaale die mɛmbare poɔ. Ka o da leɛ a Speaker banuu soba a Ghana republic anaare eŋɛ. A yi a Atekele 97 naŋ be a 1992 Begɛ gane poɔ zuiŋ, Adjaho da sigi la o kogi zu saŋa na o naŋ da wa kpɛ o begemaale die Speaker ɔfere. Chief Justice Georgina Theodora Woode la da so o eŋ a begemaal-de-paalaa fɔrɔ zemmo poɔ. Ona da la a begemaale die Speaker te ta saŋa na o naaŋ bee vuo naŋ da wa baare 6 Gyɛnoɔre 2017 poɔ saŋa na a 6th begemaale die naŋ da wa were.[7][8][9][10][11][12]

Nuneɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ba da ɛlɛte la Adjaho eŋ a fɔrɔ begemaale die poɔ, a Ghana republic anaare eŋɛ, 7 Gyɛnoɔre 1993 poɔ saŋa na ba naŋ da wa ŋmɛ peraa ka onaŋ di a 1992 Ghana begemaale die nuneɛ ba naŋ e 29 Disembare 1992 eŋɛ.[13]

Ba da ɛlɛte o la ka o e begemaale die mɛmba ko a Avenor gbandige a 2000 Ghana gyɛmaa zaa nuneɛ eŋɛ. O da di la a nuneɛ.[14] O gbandige da paale la a begemaale die kogiri 17 poɔ yi a kogiri 19 poɔ a Kataweɛ paati naŋ di ana nuneɛ na poɔ ko a Volta Irigyiŋ.[15][16][17]

A Kataweɛ paati da di la bayageroŋ begemaale die kogiri 92 yi a 200 kogiri a begemaale die ata soba eŋɛ a Ghana republic anaare eŋɛ. Ba da ɛlɛte o la ne 23,981 nuuri yi a 31,431 nuuri lantaa neɛ soŋ. A ŋaaŋ da manne ne la 78.3% yi a nuuri zaa lantaa neɛ soŋ.[15][18]

Ba da ɛlɛte o la kyɛ bare Abledu A. Kofi naŋ e a United Ghana Movement bie, Vincent K. Norgbedzi naŋ e a Nɔdaa paati bie ane Nicholas C. Megbele naŋ e a Wɔɔ paati bie. A bama nyɛɛ 5,665, 616 ane 364 nuuri seŋ anaŋ tutaa lɛ yi a nuuri zaa lantaa neɛ soŋ. A ama da manne ne la 18.5%, 2% ane 1.2% seŋ anaŋ tutaa lɛ yi a nuuri zaa lantaa neɛ soŋ.[18][19]

Meŋɛ Nyɔvore[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Adjaho e la kiristabie. O be la kultaa die ane biiri banaare.[20]

Kaa kyɛ meŋ nyɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Sommo Yizie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

  1. https://www.myjoyonline.com/doe-adjaho-confirmed-as-speaker-of-parliament-kumbour-is-majority-leader/
  2. https://www.myjoyonline.com/news/doe-adjaho-regrets-deputy-speaker-post/
  3. https://www.ghanabusinessnews.com/2013/01/07/doe-adjaho-sworn-in-as-speaker-of-parliament/
  4. 4.0 4.1 https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=1178
  5. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Adjaho-takes-a-bow-499131
  6. http://www.ghanamps.com/mps/details.php?id=32
  7. https://www.graphic.com.gh/news/politics/parliamentary-democracy-in-last-26-years.html
  8. https://www.graphic.com.gh/news/general-news/doe-adjaho-broke-law-on-acting-president-oath-supreme-court.html
  9. https://web.archive.org/web/20140808052333/http://www.africanelections.org/ghana/news_detail.php?nws=7186&t=Profile%20of%20Ghana%E2%80%99s%20New%20Speaker%20for%20the%20Sixth%20Parliament,%20Edward%20Doe%20Adjaho
  10. https://www.parliament.gh/mps?speaker
  11. http://gh.chineseembassy.org/eng/zgyw/t1357015.htm
  12. https://www.modernghana.com/news/716338/founders-award-doe-adjaho-to-win-primus-prize.html
  13. Ghana Parliamentary Register 1992-1996. Ghana Publishing Corporation. 1993. p. 353.
  14. Electoral Commission of Ghana Parliamentary Result-Election 2000. Ghana: Friedrich Ebert Stiftung. 2007. p. 16.
  15. 15.0 15.1 https://www.fact-checkghana.com/statistics-presidential-parliamentary-election-results/
  16. https://web.archive.org/web/20200219090455/http://archive.ipu.org:80/parline-e/reports/arc/2123_92.htm
  17. https://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2000/volta/
  18. 18.0 18.1 Electoral Commission of Ghana -Parliamentary Result-Election 2000. Ghana: Friedrich Ebert Stiftung. 2007. p. 52
  19. https://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2000/volta/188/
  20. https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/people/person.php?ID=1178