Ashiqs of Azerbaijan
Subclass of | ashik |
---|---|
Country of origin | Azerbaijan |
Intangible cultural heritage status | Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity |
Described at URL | https://ich.unesco.org/en/RL/00253, https://ich.unesco.org/fr/RL/00253, https://ich.unesco.org/es/RL/00253 |
Ashiqs of Azerbaijani A a yelkaama Azerbaijani Ashiqs lanne la yelwiiri, sensellɛ,seɛre, ane noɔre bonŋmeɛre yiele yelkaama. A yelkaama ŋa waa la bommanne Azerbaijani sããkonnoo naŋ waa yelyiitaa ne a teŋɛ waaloŋ ane ba duoro paaba.
Azerbaijani kɔkɔre, yelkaama ane yieluŋ.
A yieluŋ balaa ŋa waa la kopuz, a miwogi yieluŋ boŋmeɛre, zɛgeroŋ bonŋmeɛre a Azerbaijani Ashiqs poɔ yiele 200,150 yelwiiri- yiele ŋmeɛbo ba naŋ boɔlɔ dastans, kyɛrefēē 2,000 yelwiiri, ane sensellɛ yaga.
Ayi a yuoni 2009 a yelkaama a Azerbaijani Ashiqs waa la bonsɛgeraa a wederebɛ yoe a naŋ ba toɔnɔ ne sããkonnoo nensaaloŋ
Saakonnoŋ zannoo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
A zɛne yaŋ bammo kyaare ne yelbie Ashiq, naŋ wuli ka " neɛ naŋ taa nɔmmo" yi la Arabic ane Persian.Banneba mine yeli ka saadayeli yieluŋ yiele taŋ kpoŋ ane tenne na naŋ piele ba. A la waana meŋ yiele naŋ waa o meŋɛ yiele, naŋ manne,Ashiq lanne yelmaane sensellɛ ane sããdayel yiele.
Dakoroŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
Yiebuzie
A piiluu tuubo yelkaama ashiqs yaga zie na baŋ be la 14-15th dakoroŋ na gane Dede Korkut, naŋ taa a yuori ka o yi yaga kyaare a dakoroŋ sensellɛ a Oghuz Turks.
A yi a 16th dakoroŋ, Azerbaijani ashiqs taa la neɛ naŋ soŋ tuo kuudagaane neɛ naŋ maŋ kaara a teŋɛ kɔkɔre, a teŋɛ waaloŋ, ane a yieluŋ ba naŋ maŋ kyɛ kultaa zie, deɛne ane saakonnoo tigiri zie. A 20th dakoroŋ na wagere ashiqs deɛne lamaaale zie, a waalensi ane tiiviri da leɛ purɛɛ la.
Soviet Wagre (1930-1991)
A piilaa a yuoni 1930s, a yelkaama a Azerbaijani ashiqs, a ŋa sããdayel yiele saakonnoo a noba USSR la a piele a gɔnenenti ŋmeɛbo a teŋɛ. A ŋa Soviet lammo da sereŋ puge a yelkaama, a dakoroŋ na wagre na a ashiq yelkaama, ane a mugham yelkaama a Azerbaijan naŋ maleŋ maale kyɛ mugham na nyɛla yelwonni mine. A yuoni 1938, danweɛ demɛ lantaa a Azerbaijani ashiqs taa yelkpoŋ lantaa ashiqs yelwiiri da daa yi kɔɔre. Meɛroŋ naŋ maale ne ashiq, ba toma poɔ ne sakuuri gama ane ba yuoni kpole tigiri maaloo ba e Azerbaijan SSR kyɛ a laŋkpeɛrebe Georgian SSR ane Armenian SSR, zie Ashig Alasgar ba naŋ doge o.
Pampana dakoroŋ ane tendaazaa sagediibo (1991- dewaabo)
A Pampana Azerbaijan, gan- banneba Ashiqs da poŋ la zieri ayi: Ashiq-dēɛdeɛnemɛ ne Ashiq-yelwiiri. Ashiq- dēɛdeɛmɛ, kyɛ a la waana meŋ neɛ naŋ waa deɛdeɛ dakommo senselloŋ sellɛ, ba de ba mine lanne a yelwiiri. A naŋ da waa neɛ zaa ne o faŋa ne meŋɛ bammo kyaare ne a yelbal na sããdayel mannoo, ba maŋ maale la bontɛɛtɛɛ ne leɛroo a ba sããdayel ane a dakomo, gaŋ a zaa a ba selloŋwogi poɔ.
Ashiq- yelwiiri, a dakoroŋ a paa de ne sensellɛ selloo yel-erre, tɔnɔ yelwiiri toma meŋ. A Azerbaijan, a mine Ashiq ba naŋ boɔlɔ Ustad naŋ leɛre yi Persian naŋ e "karema". Ashiq-yelwiiri naŋ taa ba meŋɛ sakuuri, ka ba maŋ wulo ba sakubiiri a ashiq piiluu gɔɔloŋ. Ashiq yelwiiri noba yaga naŋ baŋ ne o lanne a kyɔɔtaare ama yelwiiraa naŋ waa Gurbani, ashiq Abbas naŋ yi Tufargan, Xeste Oasim ( Hasta Gasym),ashiq Valeh, Ashiq Alasgar ane noba mine. Ba taa sommo yaga naŋ ba e ashiq yelwiiri yoŋ kyɛ la e wulibu yaga a yelkaama sɛgere a Azerbaijan.
A ashiq noba naŋ baŋ o yaga ka o e pampana Azerbaijan lanne ashiq Nemet Oasimli, ashiq Ahiman Adalat, ashiq Kamander, Ali Toyuzly ane ashiq Khanlar. Zalimkhan Yagub, naŋ ba kyɛbe kyɛ waa Azerbaijan noba wedere a kyɛ la waa a nenkpoŋ ko a Ashiq lammoa yuoni 2015, meŋ yuori da yiri la.
A Azerbaijan naŋ wa nyɛ meŋɛ faabo a yi USSR, Azerbaijani yelkaama ashiq naŋ nɔge a tendaazaa saazu duobo ŋmɛyaaroo naŋ waa Azerbaijan sããkonnoo. A yelkaama meŋ nyɛ sommo yaga, naŋ nɔge yɔɔbo ko ashiq tendaazaa villi.
A yuoni 2009 a noba zaa a Azerbaijan Ashiqs naŋ be a tendaazaa waa la 3000 lanne UNESCO'S sããkonnoo boma.
Dɔgebo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
A Azerbaijan, lɛ na ashiqs' na maŋ deɛ waa o toɔraa deɛdeɛmɛ gɔɔloŋ. Aseŋ,ashiq zaa naŋ areko irigin Ganja,Kalbaiar,Gazakh,Tovuz, ane Borchli waaloŋ maŋ waa la kaŋa zaa tɔɔraa gɔɔloŋ ane sããkonnoo pugebo ashiq yelkaama. Gbɛɛ yaga a ashiq deɛne maŋ beɛle la balaban deɛne ane yieluŋ kyeɛrebɛ bee deɛdeɛbe naŋ lantaa a di zu boŋmeɛre poɔ, kyɛ a yieluŋ meŋɛ boŋŋmeɛre a ashiq e la bone ba naŋ nyɛ ka o e Azerbaijan saz. A gɔɔloŋ bammo a ashiq naŋ wulu a tɛɛtɛɛloŋ la a puliŋ kyɛ:
- Usta- Ashiqs. Yelwiiri naŋ e noba boma " Usta ashougb ( Ashiq - karema )- sɛge a dakoroŋ, yelwiiri, gɔɔloŋ yiele, ne deɛne naŋ e a saz ne ba deɛdeɛ lanne seɛre seɛbo.
- Ashiq -bonŋmeɛre. A yeli- erre lanne yelkaama ŋmɛ yaaroo yuori naŋ yiri Ashiq, yieluŋ ne deɛne a saz, ane gbɛɛ yaga seɛre.
- Ashiq - yelmanne gbɛɛ yaga maŋ deɛ la solo bee lanne saz bee a duduk ŋmeɛrɛ naŋ, kyɛ seɛre, tage piele o.
Azerbaijani Ashiq yiele parɛɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
Azerbaijani Ashiq meŋɛ parɛɛ yelwiiri la goshma,dastan, ustadnameh, a paa dene yelwiiri parɛɛ- gerayli, tajnis.
Goshma
Goshma e la pare kaŋa Ashiq sããdayel yelwiiraa. Yelbiŋmaara a goshma na baŋ pug eŋ la pie ne yoni. Goshma meŋɛ meŋ pug eŋ ziere gyamaa parɛɛ a mine la Gozallama- a pare kaŋa naŋ wulu Naaŋmene meŋɛ vieluŋ kyɛ neɛrɛ nensaaleba pugebo yɛlɛ,
Kochaklama- a pare gandaaloŋ pugebu eebo bee a gandaaloŋ naŋ wa, Tashlama- a pare waa noba kɔkɔrɛɛ, ane Agyt- a leɛteɛroo yelyaga.
Dastan
Dastan (Persian : sensellɛ ) waa la pare, naŋ ba e Eastern yelwiiri yoŋ, kyɛ la be a Western yelwiiri ( lanne saakonnoo yelwiiri ). A dastan poɔ,ashiq mannoo gandaaloŋ eebo, nommo sensellɛ bee sããdayel yel- erre mine. Sɛgeɛ gɔɔloŋ ne yelbiŋmaaraa lantaa zie waa siere yaga a Goshma pare,kyɛ meŋ e tɛɛtɛɛ ne quatrains, yelzu, muni yelzukpɛŋlɛ yieluŋ.
Ustadameh
Sããkonoo yelzuri a pare e la yiele naŋ wulu meŋɛ baŋ taroo yelzuri.
Deɛne ba naŋ baŋ yaga[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
Nemboŋyeni zaa[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
Pɔge[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
- Ashiq Peri
- Zeynab Zarbaly gyzy
- Dɔɔ
- Ashiq Ahliman
- Ashig Alasgar
- Alqayıt
- Ashiq Aly
- Ashiq Asad
- Sari Ashiq
- Molla Juma
- Ashiq Qurbani
- Ashiq Islam
- Ashiq Kamandar
- Ashiq Musa
- Ashiq Qarib
- Khasta Qasim
- Ashiq Ali Tapdigogly
- Ashiq Pasha
- Ashiq Panah
- Ashiq Valeh
- Ashiq Abbas Tufarghanli
- Ashiq Yusuf Ohanes