Ashiqs of Azerbaijan

Yizie Wikipiideɛ
Ashiqs of Azerbaijan
music genre
Subclass ofashik Maale eŋ
Country of originAzerbaijan Maale eŋ
Intangible cultural heritage statusRepresentative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity Maale eŋ
Described at URLhttps://ich.unesco.org/en/RL/00253, https://ich.unesco.org/fr/RL/00253, https://ich.unesco.org/es/RL/00253 Maale eŋ

Ashiqs of Azerbaijani A a yelkaama Azerbaijani Ashiqs lanne la yelwiiri, sensellɛ,seɛre, ane noɔre bonŋmeɛre yiele yelkaama. A yelkaama ŋa waa la bommanne Azerbaijani sããkonnoo naŋ waa yelyiitaa ne a teŋɛ waaloŋ ane ba duoro paaba.

Azerbaijani kɔkɔre, yelkaama ane yieluŋ.

A yieluŋ balaa ŋa waa la kopuz, a miwogi yieluŋ boŋmeɛre, zɛgeroŋ bonŋmeɛre a Azerbaijani Ashiqs poɔ yiele 200,150 yelwiiri- yiele ŋmeɛbo ba naŋ boɔlɔ dastans, kyɛrefēē 2,000 yelwiiri, ane sensellɛ yaga.

Ayi a yuoni 2009 a yelkaama a Azerbaijani Ashiqs waa la bonsɛgeraa a wederebɛ yoe a naŋ ba toɔnɔ ne sããkonnoo nensaaloŋ

Saakonnoŋ zannoo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A zɛne yaŋ bammo kyaare ne yelbie Ashiq, naŋ wuli ka " neɛ naŋ taa nɔmmo" yi la Arabic ane Persian.Banneba mine yeli ka saadayeli yieluŋ yiele taŋ kpoŋ ane tenne na naŋ piele ba. A la waana meŋ yiele naŋ waa o meŋɛ yiele, naŋ manne,Ashiq lanne yelmaane sensellɛ ane sããdayel yiele.

Dakoroŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Yiebuzie

A piiluu tuubo yelkaama ashiqs yaga zie na baŋ be la 14-15th dakoroŋ na gane Dede Korkut, naŋ taa a yuori ka o yi yaga kyaare a dakoroŋ sensellɛ a Oghuz Turks.

A yi a 16th dakoroŋ, Azerbaijani ashiqs taa la neɛ naŋ soŋ tuo kuudagaane neɛ naŋ maŋ kaara a teŋɛ kɔkɔre, a teŋɛ waaloŋ, ane a yieluŋ ba naŋ maŋ kyɛ kultaa zie, deɛne ane saakonnoo tigiri zie. A 20th dakoroŋ na wagere ashiqs deɛne lamaaale zie, a waalensi ane tiiviri da leɛ purɛɛ la.

Soviet Wagre (1930-1991)

A piilaa a yuoni 1930s, a yelkaama a Azerbaijani ashiqs, a ŋa sããdayel yiele saakonnoo a noba USSR la a piele a gɔnenenti ŋmeɛbo a teŋɛ. A ŋa Soviet lammo da sereŋ puge a yelkaama, a dakoroŋ na wagre na a ashiq yelkaama, ane a mugham yelkaama a Azerbaijan naŋ maleŋ maale kyɛ mugham na nyɛla yelwonni mine. A yuoni 1938, danweɛ demɛ lantaa a Azerbaijani ashiqs taa yelkpoŋ lantaa ashiqs yelwiiri da daa yi kɔɔre. Meɛroŋ naŋ maale ne ashiq, ba toma poɔ ne sakuuri gama ane ba yuoni kpole tigiri maaloo ba e Azerbaijan SSR kyɛ a laŋkpeɛrebe Georgian SSR ane Armenian SSR, zie Ashig Alasgar ba naŋ doge o.


Pampana dakoroŋ ane tendaazaa sagediibo (1991- dewaabo)

A Pampana Azerbaijan, gan- banneba Ashiqs da poŋ la zieri ayi: Ashiq-dēɛdeɛnemɛ ne Ashiq-yelwiiri. Ashiq- dēɛdeɛmɛ, kyɛ a la waana meŋ neɛ naŋ waa deɛdeɛ dakommo senselloŋ sellɛ, ba de ba mine lanne a yelwiiri. A naŋ da waa neɛ zaa ne o faŋa ne meŋɛ bammo kyaare ne a yelbal na sããdayel mannoo, ba maŋ maale la bontɛɛtɛɛ ne leɛroo a ba sããdayel ane a dakomo, gaŋ a zaa a ba selloŋwogi poɔ.

Ashiq- yelwiiri, a dakoroŋ a paa de ne sensellɛ selloo yel-erre, tɔnɔ yelwiiri toma meŋ. A Azerbaijan, a mine Ashiq ba naŋ boɔlɔ Ustad naŋ leɛre yi Persian naŋ e "karema". Ashiq-yelwiiri naŋ taa ba meŋɛ sakuuri, ka ba maŋ wulo ba sakubiiri a ashiq piiluu gɔɔloŋ. Ashiq yelwiiri noba yaga naŋ baŋ ne o lanne a kyɔɔtaare ama yelwiiraa naŋ waa Gurbani, ashiq Abbas naŋ yi Tufargan, Xeste Oasim ( Hasta Gasym),ashiq Valeh, Ashiq Alasgar ane noba mine. Ba taa sommo yaga naŋ ba e ashiq yelwiiri yoŋ kyɛ la e wulibu yaga a yelkaama sɛgere a Azerbaijan.

A ashiq noba naŋ baŋ o yaga ka o e pampana Azerbaijan lanne ashiq Nemet Oasimli, ashiq Ahiman Adalat, ashiq Kamander, Ali Toyuzly ane ashiq Khanlar. Zalimkhan Yagub, naŋ ba kyɛbe kyɛ waa Azerbaijan noba wedere a kyɛ la waa a nenkpoŋ ko a Ashiq lammoa yuoni 2015, meŋ yuori da yiri la.

A Azerbaijan naŋ wa nyɛ meŋɛ faabo a yi USSR, Azerbaijani yelkaama ashiq naŋ nɔge a tendaazaa saazu duobo ŋmɛyaaroo naŋ waa Azerbaijan sããkonnoo. A yelkaama meŋ nyɛ sommo yaga, naŋ nɔge yɔɔbo ko ashiq tendaazaa villi.

A yuoni 2009 a noba zaa a Azerbaijan Ashiqs naŋ be a tendaazaa waa la 3000 lanne UNESCO'S sããkonnoo boma.

Dɔgebo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A Azerbaijan, lɛ na ashiqs' na maŋ deɛ waa o toɔraa deɛdeɛmɛ gɔɔloŋ. Aseŋ,ashiq zaa naŋ areko irigin Ganja,Kalbaiar,Gazakh,Tovuz, ane Borchli waaloŋ maŋ waa la kaŋa zaa tɔɔraa gɔɔloŋ ane sããkonnoo pugebo ashiq yelkaama. Gbɛɛ yaga a ashiq deɛne maŋ beɛle la balaban deɛne ane yieluŋ kyeɛrebɛ bee deɛdeɛbe naŋ lantaa a di zu boŋmeɛre poɔ, kyɛ a yieluŋ meŋɛ boŋŋmeɛre a ashiq e la bone ba naŋ nyɛ ka o e Azerbaijan saz. A gɔɔloŋ bammo a ashiq naŋ wulu a tɛɛtɛɛloŋ la a puliŋ kyɛ:

  • Usta- Ashiqs. Yelwiiri naŋ e noba boma " Usta ashougb ( Ashiq - karema )- sɛge a dakoroŋ, yelwiiri, gɔɔloŋ yiele, ne deɛne naŋ e a saz ne ba deɛdeɛ lanne seɛre seɛbo.
  • Ashiq -bonŋmeɛre. A yeli- erre lanne yelkaama ŋmɛ yaaroo yuori naŋ yiri Ashiq, yieluŋ ne deɛne a saz, ane gbɛɛ yaga seɛre.
  • Ashiq - yelmanne gbɛɛ yaga maŋ deɛ la solo bee lanne saz bee a duduk ŋmeɛrɛ naŋ, kyɛ seɛre, tage piele o.

Azerbaijani Ashiq yiele parɛɛ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Azerbaijani Ashiq meŋɛ parɛɛ yelwiiri la goshma,dastan, ustadnameh, a paa dene yelwiiri parɛɛ- gerayli, tajnis.

Goshma

Goshma e la pare kaŋa Ashiq sããdayel yelwiiraa. Yelbiŋmaara a goshma na baŋ pug eŋ la pie ne yoni. Goshma meŋɛ meŋ pug eŋ ziere gyamaa parɛɛ a mine la Gozallama- a pare kaŋa naŋ wulu Naaŋmene meŋɛ vieluŋ kyɛ neɛrɛ nensaaleba pugebo yɛlɛ,

Kochaklama- a pare gandaaloŋ pugebu eebo bee a gandaaloŋ naŋ wa, Tashlama- a pare waa noba kɔkɔrɛɛ, ane Agyt- a leɛteɛroo yelyaga.

Dastan

Dastan (Persian : sensellɛ ) waa la pare, naŋ ba e Eastern yelwiiri yoŋ, kyɛ la be a Western yelwiiri ( lanne saakonnoo yelwiiri ). A dastan poɔ,ashiq mannoo gandaaloŋ eebo, nommo sensellɛ bee sããdayel yel- erre mine. Sɛgeɛ gɔɔloŋ ne yelbiŋmaaraa lantaa zie waa siere yaga a Goshma pare,kyɛ meŋ e tɛɛtɛɛ ne quatrains, yelzu, muni yelzukpɛŋlɛ yieluŋ.

Ustadameh

Sããkonoo yelzuri a pare e la yiele naŋ wulu meŋɛ baŋ taroo yelzuri.

Deɛne ba naŋ baŋ yaga[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Nemboŋyeni zaa[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Pɔge[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

  • Ashiq Peri
  • Zeynab Zarbaly gyzy
  • Dɔɔ
  • Ashiq Ahliman
  • Ashig Alasgar
  • Alqayıt
  • Ashiq Aly
  • Ashiq Asad
  • Sari Ashiq
  • Molla Juma
  • Ashiq Qurbani
  • Ashiq Islam
  • Ashiq Kamandar
  • Ashiq Musa
  • Ashiq Qarib
  • Khasta Qasim
  • Ashiq Ali Tapdigogly
  • Ashiq Pasha
  • Ashiq Panah
  • Ashiq Valeh
  • Ashiq Abbas Tufarghanli
  • Ashiq Yusuf Ohanes

Sommo yiibuzie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]