Lhamo

Yizie Wikipiideɛ

 

Masked dancers (hero and leaping dog) at the Wangdue Phodrang tshechu, Bhutan, 2007.
Dance of the Lord of Death and his Consort, Paro, Bhutan, at a tsechu festival in 2006.
Lhamo during Qing dynasty
Ache Lhamo in front of Gongkar Dzong, 1939

Lhamo, bee Ache Lhamo, e la Tibet kɔɔ naŋ ŋmaa gili neŋ yiele aneŋ seɛre naŋ bibe yuoŋ gyamaa, ka o zie naŋ peɛle o samuni sɛŋ ka ba boɔla ka opera. A deɛne ŋa maŋ taa la yeli mannoo aneŋ dɛmo kyɛ ka seɛ aneŋ yieli meŋ maŋ la bibe, a deɛŋ deɛneba maŋ pɔge la nimipɔgere parɛɛ parɛɛ. A sensellɛ ŋa yi la a Indian Buddhist deme sensellɛ poɔ, a maŋ te kyaare nentegra mine aneŋ a Tibetan dabaŋkroŋ yɛlɛ. Kyɛ a tigiri diibo, a seɛre aneŋ ba ŋmenpuori yɛlɛ na maŋ te kyaarɛɛ a Tibetan Royal Dynastic saŋa.

A saaŋkonoŋ ŋa mine taaba maŋ be la a Bhutan aneŋ zizaane mine poore poɔ bonso a Tibetan Buddhism aneŋ Tibetan yipɔge maŋ ka ba zanne a yi. Lhamo taa la noba teɛroo ata mine ka neɛ zaa sage a di, ka ana la ama: Kyimulunga, Gyangara, and Chungba.[1]

Dabaŋkroŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Noba yaga da ba baŋ a Lhamo beebo baabo yɛlɛ kaa a waana a fifth Dalai Lama, Ngawang Lobsang Gyatso (1617-1682 A.D) wɔgre naane. A lhamo murals sensellɛ sɛge mare la a Potala zie ŋa dakyini mine eŋaŋ ka ba yele wulo ka a ŋmaabo ŋmaaɛ la a yi a yuomo 1695 aneŋ 1705 saŋa na. Yeliyaga yelibo poɔŋ, a nankpaana bee a zomnyɔgra (Tibetan: Ngonpa) bosuuri aneŋ ba nimbipɔgeraa la ka ba yeli ka a fifth Dalai Lama da maŋ la da maale a, o gaŋzanne poɔŋ. Saŋa na a 19th century naŋ wa ta na, Ache Lhamo deɛne da pore la aTibet poɔ, ka a distrike kpoŋni zaa deɛŋ deɛna arekoro da maŋ are ko ba yibile ba deɛne zaa poɔ a yuoni poɔŋ.

A Tibetan kɔkɔre poɔ, a opera la ka ba boɔla ka Al-che-lha-mo, a deɛŋ deɛns lha-mo-ba aneŋ a sɛsɛgera khrab-gzhung. Tibetan opera waa la a Tibetan noba yipɔge haakela zaa bambo aseŋ kaŋa la a yi yuomo turi anuu naŋ pare. Ba maŋ boɔla o ka "living fossil" a Tibetan yipɔge poɔ, aneŋ meŋ o da paare la a yuoni 2009 UNESCO sɛgre a "Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity" poɔŋ.[2]

Thang Tong Gyalpo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Noba kpoŋ zie sage di ka a Ache Lhamo bee Tibetan Opera saaŋkonoŋ deɛŋdeɛŋ yɛlɛ da piili la 14th-century mystic Thang Tong Gyalpo, ba naŋ da dɔge o a nembaale die kaŋa naŋ be a Shigatse paaloŋ a yi Tibet a yuoni 1361 poɔ. Saŋa na o naŋ da wa e bibile na, o dɔgereba da ko o la a yuori Trowobendon kyɛ de o gaaneŋ a local monastery ka o te zanne a saaŋkonoŋ yɛlɛ bambo. O da be la a monastic zannoo poɔ lɛɛ a wa te taa bambo yaga ka da ko o a yuori Tsuendue Sangpo na. Lɛ puoriŋ ka o da leɛ wa Lhasa a la te zanne a paaŋ nyɛ bambo yaga. Daare kaŋa la ka o da be a harbour of Lhasa river poɔ kyɛ nyɛ noba yaga naŋ da ba toɔŋ na lɔŋ a koɔŋ bonso ba da taa libie yaga. Ka o soore a mangbori mɔŋna ka o bare ba ka ba lɔŋ a koɔŋ zaala. Kai, kyɛ ka a mangbori mɔŋna da leɛ ŋme o yaga, ka lɛ ŋa teɛ fo bambo ka o da maale kodoriko eŋ a koɔŋ zuŋ.

Saŋa na o naŋ da wa boɔra ka o maale a kodorikori, o da boɔrɛɛ tontoneba aneŋ tontoŋ boma mine. ŋaaŋ zuiŋ, saŋa na o naŋ da wa maala kodoriko a Chowo Ri poɔŋ, o tontoneba poɔŋ o da iri la kpeɛmine bayɔpoi a yi a Lhoka paaloŋ naŋ be a Tibet a kyɛ wuli be seɛre aneŋ yiele mine. Bana da la a chorus deme kyɛ su be bonsuuri veɛle; ba da maŋ yɛ yoɔra seɛrɛ yie poore a baŋ nyɛ libie ne boma. A noba ŋa ba naŋ da boɔla yogi aneŋ cymbal da la ŋmeɛre a gaŋgare kyɛ ka pɔgeyaare meŋ da seɛrɛ kyɛ yiele. Kakaareba enne da maŋ maaɛ la kyɛ ka ba da maŋ pugiri ba deɛne ŋa aŋa "goddesses" (Tibetan: Lhamo); lɛ zuiŋ ba da leɛ boɔle baŋ ka Goddess Sisters. (Tibetan: Ache Lhamo); A Ache Lhamo saaŋkonoŋ da yi la a ŋaa poɔ.

A waana yuomo mine beɛlaŋ, Thang Tong Gyalpo da toɔŋ maaale la 58 iron kodorikori aneŋ 60 daare kodorikori a yie yaga pooreŋ. O da kpi la saŋa na o naŋ da nyɛ nyɔvɔ wogi a Toe Riwoche poɔ a yuoni 1485.

O iron chain kodorikori mine naŋ kɔɔre naŋ be la ziiri mine naŋ be Tibet aneŋ Bhutan wa tɔ zine. A waa yeli eraa a dɔgere a Tibetans deme eŋaŋ baŋ erɛ a maara o enfuomo aneŋ tɛne bomɛ boma saŋa zaa ka kaŋa zaa wa ŋmaa die paala. Saŋa zaa ka ba naŋ yɛŋ yuo seɛre gɔɔ, a lhamo bee opera noba gbuli kaŋa zaa maŋ de la o tɛne bomɛ boma biŋ a gɔɔ kyɛ puori o sɛre.

Deɛŋdeɛŋ neŋ tegera mine[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Leɛkaa kyɛ meŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Sommo yizie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

  1. https://www.jstor.org/stable/4137092
  2. https://ich.unesco.org/en/RL/tibetan-opera-00208