Kponnuŋ
Kponnuŋ e la wẽde yelnimizeɛ kam naŋ be Dagaaba laŋkpeɛboŋ. Dagaaba taa la Kponnuŋ parɛɛ. A mine la ama: Tendaanoŋ, Naaloŋ, Yidaandɔɔloŋ.
Tendaanoŋ.
[maaleŋ | Maale eŋ yizie]A ŋa la a Dagaaba Kponnuŋ parɛɛ zaa poɔ wẽderɛ. A ŋaa wuli ka tendaana la kpoŋ naa eŋɛ.Tendaana la maŋ ŋmaa tensoɔ. O na la maŋ teɛ naa ne hakelɛ ka ba maale a teŋɛ. O na la maŋ ŋmaa tensane ko neɛ naŋ saa a teŋɛ. Dagaaba laŋkpeɛbo poɔ tendaana ne o bale ba dire Naaloŋ. Tendaana la maŋ biŋ naa ka nakpoŋ paa baŋ zegele o.
Yidaandɔɔloŋ.
[maaleŋ | Maale eŋ yizie]Dagaaba laŋkpeɛboŋ, dɔɔ naŋ de wẽɛ a yiriŋ la maŋ di Yidaandɔɔloŋ. Yikpoŋ poɔ, saakoma naŋ voorɔ la maŋ di Yidaandɔɔloŋ kyɛ ka saakomaŋ ba wa bebe voorɔ, saa la maŋ lɛre o a di a Yidaandɔɔloŋ. Ka saa ba wa kyebe bidɔɔkpoŋ, kyɛ gɛrɛ. Kyɛ yilee poɔ (pɔge, dɔɔ ne ba biiri), saa la maŋ di a Yidaandɔɔloŋ. Ka onaŋ ba wa kyebe, o bidɔɔkpoŋ kyɛ gɛrɛ.
Yiri pɔgekpoŋ la meŋ maŋ di Yidaampɔgloŋ.
Naaloŋ
[maaleŋ | Maale eŋ yizie]Naaloŋ e la a Kponnuŋ diibu Teŋkpoŋ kaŋa naŋ be Dagaaba laŋkpeɛboŋ. A yi tendaana puoriŋ, naa la kpoŋ a teŋɛ poɔ. Dagaaba taa la naaloŋ parɛɛ maŋ di. Ka ana la;
Nakpoŋ, nabile, seɛre naa, baapaaba naa mankazeɛ(zɔɔzɔɔnaa).
Neɛ na naŋ na baŋ di naa.
Neɛ naŋ tori neɛ a yi a nabidendɔre na a nakogi naŋ ta la na baŋ di naa. Tendaana kombaŋ di naa, nɔɔraa meŋ kombaŋ di naa Dagaaba laŋkpeɛboŋ.
Nabie naŋ na baŋ di naa gyogo:
O ba seŋ ka o waa nenkyɛle bee baala, o seŋ ka o e yaŋ soba, o seŋ ka o taa nɔnoɔ, o ba seŋ ka o daŋ kpɛ dansareka.
Naa Tontoneŋ:
[maaleŋ | Maale eŋ yizie]Naa ne o kpambeɛ la maŋ biŋ begɛ ko a teŋɛ deme, Naa la maŋ sɔre sommo yi o taaba ne gɔbenɛnte zie a wa mɛ ne a teŋɛ, naa la maŋ ŋmaa sɛrɛɛ ko neɛ a teŋɛ, naa la maŋ di sɛrɛɛ a faare o teŋɛ deme mine naŋ taa yelbawontaa ba tage-kan- tage poɔ.