Ko-Ganaa
Dagaaba Ko-Ganaa e la moore teroo bondemannewullaa ba naŋ maŋ de eŋ bee a ko ko-tuo soba bee neɛ a kuori naŋ kyaare bee a kuu dɔgerebɔ. gbɛɛ yaga a ko-ganaa maŋ wullo la moore teroo,meŋɛ sigeruu bee ɡyeremɛ na naŋ be fõõ ne a kotuo soba zie. A ko-ɡanaa ŋa maŋ baŋ e la pɛnne , libiri bee a libiri ne a pɛnne zaa lantaa.
A Ko-Ganaa Faaloŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
i. A maŋ ŋmaara sane ennɛ noba
ii. A koora la kūū
iii. A ŋmaara la baaloŋ ennɛ noba
A Ko-Ganaa Sonnoo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
i. A wullo la ɡyeremɛ
ii. A wullo nɔntaa
iii. A maŋ soŋ la ka neɛ tõɔ maale a kuori
Gbɛɛ yaŋa ko-ɡanaa maŋ leŋ la nu-ɡɔɔ poɔ kyɛ a ba seŋ ka o e bompelaa. A kuori daare tensoɡa a te nyããzie la ka ba maŋ baŋ eŋ a kotuo deme ana ko-ɡanaa ŋa. A kuori yaare baaroo poɔ , a seŋ ka a ko-ɡanaa meŋ yi la a kotuo deme enne poɔ ka ba te pɛɡe a leɛ te ko ba deemee.
Dagaweɛŋ Lɛ Ba Naŋ Maŋ E Kyɛ Eŋ Neɛ Koganaa[maaleŋ | Maale eŋ yizie]
Te dagaweɛ poɔ, fo na baŋ eŋ la koganaa neɛ naŋ e kotuo soba kyɛ waa fo gyerimɛ neɛ.
Kotuo soba meŋ la neɛ kuori naŋ kyaare k'a wulli ka a kuu e la fo dɔgrɔ. A na baŋ e la:
fo yiri poɔ,
fo mayiri bee fo areyiri poɔ,
fo deɛyiri poɔ.
A ama kaŋa zaa poɔ, ka kuoreŋ ko a kyaare fo, fo na baŋ de la ganaa fo gyeremɛ noba zie.