Joseph Yieleh Chireh

Yizie Wikipiideɛ
Joseph Yieleh Chireh
human
Sex or gendermale Maale eŋ
Country of citizenshipGhana Maale eŋ
Given nameJoseph Maale eŋ
Date of birth8 Gyɔlaai 1954 Maale eŋ
Languages spoken, written or signedEnglish Maale eŋ
Occupationdiplomat, politician, pharmacist, barrister Maale eŋ
Educated atKwame Nkrumah University of Science and Technology, Ghana School of Law Maale eŋ
Member of political partyNational Democratic Congress Maale eŋ
Religion or worldviewChristian Maale eŋ

Joseph Yieleh Chireh(Dɔge o la a 8 Gyuulae 1954 yuoni) o e la teeŋ karakye bege-ŋmaara, gɔvemente gbɛbogi ara a ko paaloŋ zaane yɛlɛ aneŋ pɔleteseɛŋ.[1][2] O da e la begimaala naŋ da are ko a Wa West nu-neɛ lombori. O toŋ la a begemaale toma dire anaare, anuu, ayoɔbo aneŋ ayɔpoi a ko a Republic of Ghana. O e la neɛ naŋ poɔ a Pan-African begemaale die yɛlɛ poɔ.[3]

O Nyɔvore Piiluu Aneŋ O Sakuu[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Ba dɔge la Chireh teŋa kaŋa ba naŋ boɔla Lassia Tuolu naŋ be a Upper West Irigyin paaloŋ a Gaana poɔ. O nyɛ la o sekondire sakuuri zannoo a yi Navrongo sakuuri poɔ, be ka o da zanne a yi neŋ gama mine ayi ba naŋ boɔla GCE ordinary aneŋ Advanced level certificate.[4] O da leɛ gaa la nimitɔɔre a leɛ zanne a yi sakukpoŋ ŋa ba naŋ boɔla KNUST a 1975 yuoni poɔ a da yi neŋ gama mine ba naŋ boɔla Bachelor degree in pharmacy a 1979 yuoni poɔ. O da leɛ gaa la nimitɔɔre a lɛ te gaa begɛ Sakuuri ŋa ba naŋ boɔla Ghana School Of Law a 2001 yuoni poɔ a da nyɛ kpeɛŋu a leɛ bege-ŋmaara a 2006 yuoni poɔ.[2]

Pͻletese ane Tonsonne Toma[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

O paale la a Kataweԑ Naa poͻ. Yieleh Chireh da e la a Dakogizusoba ko a Procurement Taskforce a PNDC Gͻbenԑnte deme naŋ da maale a 1991 yuoni poͻ. O naŋ da e Dakogizusoba o da soŋԑԑ kyԑ de weԑŋ ka ba peԑre yelba-erre mine kyaare a procurement Ministries, Departments ane Agencies (MDAs)lamboe mineŋ ba naŋ baŋe kyaare Laafēēloŋ Ministry, a Volta River Authority, Electricity Corporation of Ghana ane a Post & Telecommunications Corporation kore na meŋ.[5]

O da toŋ la vo-yaga poͻ a yi Irigyinale minista, Ambassador, begemaale neԑ a yi gaa Local Gͻbenԑnte ane Korre baabo Minista a la maaleŋ e Laafēēloŋ Minista.

Irgyinale Minista - Amabassador[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Chireh da kpԑ a Kataweԑ Naa poͻ saŋa na ba naŋ da piili maale o a 1992 yuoni poͻ ka ba de Naaŋ pͻletese yԑlԑ a Ghana paaloŋ poͻ. Jerry Rawlings da iri o la ka o e a Upper West Irigyinale Minista a o gͻbenԑnte a 1993 yuoni poͻ.

O da toŋ la a vuo ŋa poͻ a yi 1993 a te ta a 1997 yuoni poͻ. Ba da la maale o la ka o e Ambassador Extraordinary ane Plenipotentiary a ko Algeria kyԑ la taa toma ane Tunisia paaloŋ meŋ, a Sahrawi Arab Democratic Republic ane Mauritania a yi a yuomo 1997 ane 2001 sogaŋ.[2] O da e la a begemaale neԑ a ko  a begemaale deri Anaare, Anuu, Ayoͻbo ane Ayopoi soba a yi yuompaalaa kyuu 2005 a te ta yuompaalaa kyuu 2021.

Begemaale Neԑ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

2004 nu-neԑ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

O da ŋmԑ la kpamkpire ba naŋ da wa ŋmaa a Wa West gbandige paalaa na begemaale kogi eŋԑ a Ghana deme begemaaleba nu-neԑ a borenyԑ kyuu 2004 poͻ, a da di beŋ ka lԑ da taa o kpԑ ne a begemaale die Anaare ko a Republic of Ghana Anaare soba poͻ.[6] Ba da iri la Chireh ka o e a begemaale neԑ ko a Wa west gbandige a 2004 yuoni Ghana deme zaa nu-neԑ poͻ.[7][8] O paa da are ko la a o gbandige a begemaale die Anaare soba ko a Republic of Ghana Anaare soba poͻ. O da die la ane noba 13,256 a yi neŋ noba 19,980 a noba zaa naŋ neԑ nuuri soŋ poͻ. A ŋaa da te manne la 66.3% a noba zaa naŋ neԑ nuuri soŋ poͻ. O da die la kyԑ ka o dataare Vaari Matthew Saa-hi ko People's National Convention ane Edward Yirimambo ko a Wͻͻ Naa le teŋԑ. Ba da nyԑ la noba 653 ane noba 6,071 naŋ tutaa a lԑ ne o zu a noba zaa naŋ wa neԑ nuuri soŋ baare poͻ. A ŋaa te manne ne la 3.3% ane 30.4% naŋ tutaa a lԑ ne o zu a noba zaa naŋ wa neԑ nuuri soŋ baare poͻ. Ba da iri la Chireh a Kataweԑ Naa yuori eŋԑ.[7][8] A nu-neԑ na poͻ, a Kataweԑ Naa da di la kogi-yaga 94 begemaale kogiri a yi ne 230 begemaale kogiri poͻ a begemaale die Anaare soba ko a republic of Ghana Anaare soba poͻ.[9]

2008,2012 nu-neԑ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

O da la de la o kogi a 2008 poͻ[10] o naŋ da wa di ane noba 10,468 naŋ te manne ne 50% kyԑ ka o kpamkpir-ŋmeԑrebԑ naŋ da peԑle o Dari Daniel Kuusongno a ko a Wͻͻ Naa, Edward B. Yirimanbo, naŋ da are oyoŋ a ba paale Naa kaŋa zaa poͻ ba da nyԑ la noba 4,455 naŋ te manne ne 21.3% ane noba 5,541 naŋ te manne ne 26.5% naŋ tutaa a lԑ ne o zu.[10] A begemaale die Anuu soba poͻ, o da toŋ la a Foreign Affairs kͻmtii, Toma nyaabo, Social Welfare ane State Enterprises kͻmatii poͻ.[11]

Chireh da la maaeŋ di la o kogi a 2012 [12] begemaaleba nu-neԑ poͻ o naŋ da wa nyԑ noba 16,368 naŋ te manne ne 57.71% kyԑ ka o kpamkpir-ŋm tͻ ko a Wͻͻ Naa Adams Nuhu Timbile da nyԑ noba 9,918 naŋ te manne ne 34.97%[13]

2016 nu-neԑ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Chireh da la maaleŋ di la a nu-neԑ a are ko a Wa West gbandige a gbԑԑ bonaare soba a begemaale die A yopoi soba poͻ. O da tage la noba 12,658, 42.49% kyԑ ka o dataare bayi Patrick Bandanaa, naŋ da are o yoŋ a ba paale Naa kaŋa zaa poͻ ane Dari Daniel Kuusongno ko a Wͻͻ Naa naŋ saa a 2008 da nyԑԑ noba 8,806, 29.56% ane 7,415%, 24.89% naŋ tutaa a lԑ ne o zu.[14]

A begemaale die Ayopoi soba ko a republic of Ghana Anaare soba poͻ, o da toŋ la a Subsidiary Legislation Kͻmatii, Local Gͻbenԑnte ne Korre Baabo Kͻmatii ane Noba iribu Kͻmatii poͻ.[4]

O naŋ da la maale o teԑroŋ ka o la maaleŋ gaa a na poͻ a begemaale die Anii poͻ la ka IGP kore gansԑgerԑ Peter Lanchene Toobu da daa o lͻͻ a yi ne o naŋ da nyԑ noba 755 kyԑ ka Chireh da nyԑ noba 317 a Kataweԑ Naa meŋԑ kpamkpire ŋmeԑbo poͻ.[15]

Minista ko a paaloŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A Gonzeԑ kyuu 2009 poͻ, a Ghana Yidaandͻͻ paalaa, John Atta Mills da iri o la ka o e Minista ko Local Gͻbenԑnte ne Korre Baabo.[16] O da toŋԑԑ la a e neԑ naŋ paale John Atta Mills kabinet ministare poͻ.[17] O da toŋԑԑ la lԑŋ a te tͻ Borenyԑ kyuu beri anaare 2011 poͻ, saŋa na ba naŋ da wa iri o ka o leԑ Minista a ko Laafēēloŋ, Ghana Yidaandͻͻ John Evans Atta Mills naŋ da wa leԑrԑ o kabente ministare.[18]

Toma kpaaroŋ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

O yuori kpԑ la Pharmacist ganeŋ a Ghana Pharmacy Council poͻ, o e la neԑ naŋ paale a pharmacy laŋgbuli deme kpaaroŋ a Ghana paaloŋ poͻ ane neԑ naŋ paale a West Africa post graduate college of pharmacist.[4] O naŋ la e Lͻͻya a ko a kyԑ paale a Ghana Bar Association.[19][5]

Dakogizusoba ko FBNBank Ghana[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Chireh da e la lammo Dakogizusoba[5] ko a FBNBank Ghana, a subsidiary of First Bank of Nigeria Limited yuomo ayi vuoŋ, yuomo ayoͻbo poͻ o da toŋԑԑ gbԑԑ boyi a yi 2014 a te tͻ 2020 yuoni poͻ.[20][21]

Meŋԑ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Chireh e la Kristabie a de pͻge ka bat aa biiri banaare.[22][11]

Leԑ kaa kyԑ[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Rawlings gͻbenԑnte

Mills gͻbenԑnte ministare yoe

Wa West gbandige

Sommo Yizie[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

  1. https://thebftonline.com/11/08/2020/fbnbanks-board-chair-retires/
  2. 2.0 2.1 2.2 https://web.archive.org/web/20110716172024/http://www.parliament.gh/hon_chireh_joseph_yieleh.html
  3. http://parliamentafrica.com/photos-ghanas-representatives-at-the-pan-african-parliament-2/
  4. 4.0 4.1 4.2 https://web.archive.org/web/20210107221113/https://ukgcc.com.gh/hon-joseph-yieleh-chireh/
  5. 5.0 5.1 5.2 https://web.archive.org/web/20210110041159/https://www.fbnbankghana.com/about-us/the-leadership/board-of-directors/joseph-yieleh-chireh/
  6. http://library.fes.de/pdf-files/bueros/ghana/03610.pdf
  7. 7.0 7.1 http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2004/upperwest/186/index.php
  8. 8.0 8.1 https://library.fes.de/pdf-files/bueros/ghana/03610.pdf
  9. https://www.fact-checkghana.com/statistics-presidential-parliamentary-election-results/
  10. 10.0 10.1 http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/election2008/parliament.constituency.php?ID=280
  11. 11.0 11.1 https://web.archive.org/web/20110716172024/http://www.parliament.gh/hon_chireh_joseph_yieleh.html
  12. https://web.archive.org/web/20160413203042/http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2012/constituency/186/
  13. http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2012/upperwest/wa_west/
  14. http://ghanaelections.peacefmonline.com/pages/2016/parliament/upperwest/wa_west/
  15. https://www.gbcghanaonline.com/news/politics/ex-igp-executive-secretary-beats-yieleh-chireh-in-wa-west/2019/
  16. http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=157698
  17. https://www.myjoyonline.com/president-mills-holds-first-cabinet-meeting/
  18. http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/artikel.php?ID=200624
  19. http://www.ghanamps.com/mps/details.php?id=5409
  20. https://www.fbnbankghana.com/fbnbank-ghana-announces-retirement-of-board-chairman/
  21. https://www.graphic.com.gh/business/business-news/fbnbank-ghana-announces-retirement-of-board-chairman.html
  22. https://web.archive.org/web/20121009071049/http://www.ghanadistricts.com/mps/?r=9&_=115&mpd=187