Ghana Dakoroŋ Yele

Yizie Wikipiideɛ
A Ghana Dakoroŋ

Gaana deme zaa, a yi a Guan noba puoriŋ, yi la tenyobo bee ziyobo wa zeŋ a Gaana paaloŋ poɔ.

A Europe deme naŋ da ba wa a 15th sɛnkyere poɔ sɛre, a Gaana deme da ŋma la gbulo a kpeɛrɛ bee zeŋ. Gbulo aŋa Asante, Ga, Fante, Denkyira ane Akwamu.

A Europe deme waabo wane la kɔkɔɛ bee boorɔ zɔɔre. A gbul kpeɛne deme aŋa a Asante da zɔɔ tõɔ la gbulyaga a paa da leɛ bale kpoŋ na naasaala naŋ boɔlɔ ɛmpaya.

A waana 1872 saŋa, a Europe paaloŋ deme tenne naŋ na yɛrɛ a Gaana poɔ zaa da leɛ gaa la kyɛ kyɛre a Britain deme. A Britain deme da piili wulo la kpeɛoŋ a Gaana deme zu. A waana a yuoni 1874 poɔ, a Britain deme da e la k'a kɔmpare gbulo (Fante, Akwamu, Ga, Assin, Denkyira, Ahanta ane Akwapim) waa ba gbaŋgbaare. A Britain deme pãã da pore la a paaloŋ ŋa yuori ka Gold Coast. Ba da e la ka Cape Coast waa o tenkpoŋ a te ta 1877 saŋ ba na iri a tenkpoŋ gaane Accra.

A puoriŋ 1901 saŋ, a Britain deme da zɔɔ tõɔ la a Asante noba, a da vɛŋ k'a Asante meŋ leɛ ba gbaŋgbaa. A yuoni ŋa ne o zu, a Britain deme da yɛle l'a ba kpeɛoŋ te pɔge a Gaana sazu zaa.