Farefare language

Yizie Wikipiideɛ
Farefare language
language, modern language
Subclass ofOti–Volta Maale eŋ
CountryBurkina Faso, Ghana Maale eŋ
Writing systemLatin script Maale eŋ
Ethnologue language status4 Educational Maale eŋ

Farefare bee Frafra, meŋ ba naŋ baŋ ne a irigyinal yuori Gurenne (Gurene), e la Niger–Congo kɔkɔre a Frafra noba naŋ yele a northern Ghana poɔ, a gaŋa zaa a Ɔpa Isi Irigyiŋ, ane southern Burkina Faso. O e la Ghana paaloŋ kɔkɔre, ka o ne Dagbani taa baaloŋ yitaa ane a Northern Ghana kɔkɔɛ mine, a la taa baaloŋ meŋ ne Mossi, ba naŋ boɔlɔ ka Mooré, Burkina Faso paaloŋ kɔkɔ-yelaa.

Kɔkɔ-kpɛglɛ zuri ata la be Frafra kɔkɔre poɔ, Gurenɛ (meŋ naŋ sɛge Gurunɛ, Gudenne, Gurenne, Gudeni, Zuadeni), Nankani (Naane, Nankanse, Ninkare), ane Boone. Ba ŋmɛ la gbɛre tere duoro ka Nabit ane Talni e la Frafra kɔkɔ-kpɛglɛ.

Yoe[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Gyɛmaa zaa ane yuori ba naŋ sage ko a kɔkɔre la Farefare bee Frafra. A tɛɛtɛɛ na naŋ be Ghana poɔ, gbɛɛ yaga maŋ boɔle ka "Gurene", ka bana na naŋ be Burkina-Faso poɔ e "Ninkare".

Sɛgebo[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

A Frafra kɔkɔre tona ne la a Latin sɛgebie a yi c, j, q, x, puoriŋ ane a poɔ ama meŋ ɛ, ɩ, ŋ, ɔ, ane ʋ. A nyɔ-ɛremɛ bondemannaa la ka ba maŋ de wuli nyɔ-ɛroŋ Burkina Faso poɔ, kyɛ Ghana poɔ o maŋ wuli la ne a sɛgebiri n. A nyɔ-ɛremɛ sɛgebinyaŋene ama ayi /ɛ̃/ ane /ɔ̃/ wɛlɛɛ la ne ẽ ane õ seŋ anaŋ tutaa lɛ. A nyɔ-ɛremɛ sɛgebinyaŋene zaa wogiroŋ maŋ nyɛ la a nyɔ-ɛremɛ bondemanna naŋ sɛge dɔgle a sɛgebi-fɔrɔ yoŋ eŋɛ.

Duobo, zenzeŋ, kɔkɔgaale bondemannaa ŋa ' ̂', kɔkɔgaale bondemannaa ŋa ' ̌' ane kɔkɔgaale ŋa (-) wagere kaŋa ba maŋ de a la toŋ ne merɛ gama poɔ na wuli kɔkɔgaale, kyɛ a ba e gyɛmaa sɛgerɛ phoɔ. A bondemannaa ŋa ('), baŋ maŋ de wuli kɔkɔyuoraa sɛgebie.

Gurunɛ orthography bondemannewulii
Voonoo Sɛgebo Bondemannaa Tɛgɛ
/a/ a ya /ja/ deri
/a:/ aa gaarɛ /ga:ɹɛ/ a type of bean cake
/ɛ/ ɛ ɛkɛ /ɛkɛ/Northern na ɛge
/e/ e zoore /zo:ɹe:/ taŋa
/ɛ̃/ tẽŋa teŋɛ
/ɪ/ ɩ taablɩ /ta:blɪ/ tabol
/i/ i piika /pi:ka/ fĩĩ
/ɔ/ ɔ ɔɔrɔ /ɔ:ɹɔ/ ɔɔre
/o/ o toma toma /to:.ma.to:.ma/ puoro naŋ yinne "hi"
/ʊ/ ʋ teebʋl /te:bʊl/ tabol
/u/ uu buulika /bu:lika/ ansuma

Fonologyi[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Sɛgebidaare[maaleŋ | Maale eŋ yizie]

Frafra taa la voonebie tuuruŋ 17 (bee 19, ba naŋ maŋ de /ɣ/, ka o e /g/ voonoo, ane /ɾ/, ka o e /d/ voonoo):

Nɔgbɛmɛ Tamanyin Talaŋ Kɔkɔyoraa
Nyɔ-ɛremɛ m n ŋ
Puridaayi fortis p t k ʔ
lenis b d ɡ
Vaarafonno (ɾ)
Fooroo fortis f s h
lenis v z (ɣ)
Vafonnuu w j

A voonebiri ŋa /ŋ/ maŋ sãã la yelbie mine niŋe naŋ piili ne /w/,